Gelin Görümce Kime Denir? Toplumsal Yapıların Gölgesinde Kadın İlişkilerine Sosyolojik Bir Bakış
Bir Araştırmacının Samimi Girişi
Bir gün bir köy kahvesinde otururken, yaşlı bir kadının şu sözünü duymuştum:
“Evlenmek kolay da, görümceyle geçinmek zor.”
O anda fark ettim ki bu ifade, sadece aile içi bir çatışmayı değil, aslında toplumsal yapının kadınlar üzerinden nasıl şekillendiğini de anlatıyordu.
Benim için “gelin” ve “görümce” kelimeleri artık yalnızca akrabalık terimleri değil; kültürün, geleneklerin ve cinsiyet rollerinin kesişiminde yer alan iki güçlü sosyal semboldü.
Bu yazıda, gelin-görümce ilişkisini sosyolojik bir mercekten ele alarak, kadınların toplum içinde nasıl “ilişkisel bir işlev” üstlendiğini; erkeklerin ise bu ilişkilerde nasıl “yapısal bir rol” oynadığını anlamaya çalışacağız.
—
Gelin ve Görümce: Kavramsal Bir Çerçeve
Geleneksel Türk toplumunda gelin, bir ailenin dışarıdan gelen yeni üyesidir. Evlilik, iki bireyin değil, iki ailenin birleşmesi olarak görülür. Görümce ise damadın ya da kocanın kız kardeşidir; yani yeni gelen “gelin”in ailedeki konumunu en yakından gözleyen ve çoğu zaman değerlendiren kişidir.
Bu iki figür, toplumun ataerkil yapısı içinde kadınların birbirleriyle kurduğu ilişkilerin hem dayanışma hem rekabet yönlerini temsil eder.
Toplumsal normlar, bu ilişkiyi bir tür “sessiz denge”ye dönüştürmüştür: Görümce, ailenin mevcut düzenini korumak ister; gelin ise bu düzende kendine yer açmaya çalışır.
—
Toplumsal Normlar ve Kadın İlişkilerinin Kodları
Gelin-görümce ilişkisi, bir anlamda kadınların erkek merkezli aile yapısında birbirleriyle nasıl konumlandığını gösterir.
Geleneksel normlar, kadına “aileyi bir arada tutma” sorumluluğu yükler.
Bu yüzden gelin, sessiz, saygılı ve uyumlu olmalıdır; görümce ise “aileden biri olarak” bu uyumu denetleme hakkına sahip görülür.
Bu ilişki biçimi, kadınların kendi aralarındaki hiyerarşiyi de belirler.
Birçok sosyolojik çalışmada, kadınlar arası gerilimlerin aslında erkek egemen sistemin yeniden üretiminden kaynaklandığı vurgulanır.
Yani kadınlar, erkeklerin koyduğu kuralları sürdürürken farkında olmadan aynı düzenin “koruyucusu” haline gelirler.
—
Erkeklerin Yapısal İşlevi: Otorite ve Devamlılık
Ataerkil toplumlarda erkek, genellikle “yapının taşıyıcısı” olarak görülür.
O, soyun devamını sağlayan, ekonomik gücü elinde tutan ve “aile düzeni”nin temsilcisidir.
Bu nedenle erkek, aile içindeki ilişkilerde çoğu zaman doğrudan müdahil olmasa bile, tüm roller onun etrafında şekillenir.
Görümce, kardeşinin evliliğini bir anlamda “aile yapısının genişlemesi” olarak görür ve bu yapının sarsılmaması için koruyucu bir refleks geliştirir.
Bu refleks, çoğu zaman kardeşine duyulan sevginin ötesinde, toplumsal statünün korunmasıyla ilgilidir.
Erkek ise genellikle bu duygusal gerilimin merkezinde olmasına rağmen, kültürel olarak “söylem dışı” kalır.
Yani o, hem yapının nedeni hem de sessiz tanığıdır.
—
Kadınların İlişkisel Rolü: Bağ Kurmak ve Kimlik İnşası
Kadınlar, tarihsel olarak ilişkisel bir toplumsallık içinde tanımlanmışlardır.
Bir kadının kimliği çoğu zaman “birine göre” var olur: birinin eşi, birinin kızı, birinin görümcesi…
Bu durum, kadın kimliğini bağlar üzerinden inşa eden bir toplumsal zihniyetin ürünüdür.
Görümce, bu ilişkiler ağında “ait olmanın” hem yükünü hem gücünü taşır.
O, ailenin iç düzenini koruyarak kendi kimliğini pekiştirir.
Gelin ise, bu düzenin içine girerken yeni bir kimlik yaratma sürecine girer.
Aralarındaki etkileşim, bu iki kimliğin çatışması kadar birbirinden öğrenmesiyle de ilgilidir.
Toplumda sıkça karşılaşılan “gelin-görümce çatışması” aslında, kadınların birbirinden bağımsız bir özne olma mücadelesinin görünmez yüzüdür.
—
Kültürel Pratikler ve Simgesel Roller
Anadolu kültüründe “görümce elbisesi”, “gelin sofraları” ya da “kaynana hediyesi” gibi pratikler, sadece geleneksel ritüeller değil, aynı zamanda toplumsal rollerin görsel ifadesidir.
Bu pratiklerdeki ince detaylar, kadının ailedeki konumunu ve diğer kadınlarla kurduğu dengeyi belirler.
Örneğin, görümceye özel bir hediye verilmesi, yalnızca saygı göstergesi değil; aynı zamanda “ilişkiyi dengeleme” aracıdır.
Bu ritüeller, toplumsal barışın küçük ama etkili sembolleridir.
Toplumun temel dinamiği olan “ilişkisel uyum”, işte bu küçük jestlerle sürdürülür.
—
Sonuç: Kadın İlişkilerini Yeniden Düşünmek
Gelin-görümce ilişkisi, sadece aile içi bir hikâye değil; toplumun kadınlara biçtiği rollerin canlı bir laboratuvarıdır.
Bir yanda yapısal düzeni temsil eden erkek figürü, diğer yanda ilişkisel ağlar içinde kimlik arayan kadınlar vardır.
Bu ilişki, bir toplumun kadınlar üzerinden kendi değerlerini nasıl yeniden ürettiğini açıkça gösterir.
Bugün bu geleneksel roller dönüşse de, kültürel izler hâlâ yaşamın içinde yer alır.
Belki de asıl soru şudur: “Kadınlar birbirine rakip olarak değil, aynı sistemin aynasında birbirini tanıyan bireyler olarak bakabilir mi?”
—
Etiketler: #gelingörümce #toplumsalyapı #kadınilişkileri #cinsiyetrolleri #sosyolojikbakış #kültürelpratikler #ailevepsikoloji